Erdoğan’ın direnişi
Cihan Tuğal*
Türkiye zor zamanlarında gerçek oluyor. 28 Mayıs’ta yapılan ikinci tur seçimlerde Recep Tayyip Erdoğan yüzde 52 oyla üçüncü dönem için yeniden seçilirken, muhalefet adayı Kemal Kılıçdaroğlu oyların yüzde 48’ini aldı. Koalisyon şu anda parlamentodaki 600 sandalyenin 320’sinden fazlasını elinde tutuyor (344’ten düştü), ancak saygın anket kuruluşlarının çoğu iktidardaki milliyetçi-İslamcı koalisyonun çoğunluğu kaybedeceğini tahmin ediyor. Kılıçdaroğlu, Cumhurbaşkanlığı Seçimi’nde Erdoğan’ın önceki rakiplerinden daha fazla oy almasına rağmen, partisi beklentilerin altında kalarak 2019 yerel seçimlerinde aldığı oyların yüzde 30’unu alırken, milletvekili seçimlerinde yüzde 25 oy aldı. Muhalefet, alışılmadık derecede yüksek enflasyon ve şok edici yardım çabalarının ardından yapılan seçim zamanlamasının kendi lehine olduğuna ikna olmuştu. Peki umutları neden yıkıldı?
Erdoğanizm’in direnişinin bariz kurumsal nedenleri var. Hükümet yıllarca ana akım medyayı ve yargıyı tekelleştirdi. Hapishaneler aktivistler, gazeteciler ve politikacılarla dolup taşıyor. Ülkedeki gerçek anlamda örgütlü, sağcı olmayan tek güç olan Kürt muhalefeti, demokratik olarak seçilmiş belediye başkanlarının yerini devletin atadığı kayyumların aldığını gördü. Bu kişiler, hükümetin doğu ve güneydoğu vilayetleri üzerindeki hakimiyetini güçlendirdi. Ama bu buzdağının sadece görünen kısmı. Rejimin dayanıklılığı, sadece otoriterliğinin sonucu değil; Popülaritesi bundan çok daha derinlerde yatıyor. Bunu anlamak için, birçok yorumcunun ve muhalif siyasetçinin kabul etmeyi reddettiği üç temel faktörü kavramamız gerekiyor.
GÜÇ VE DİRENCİNİN TEMELİ
Bunlardan ilki ekonomiktir. Erdoğan yönetimi, neoliberal programına devlet kapitalizmi araçlarını entegre etmenin yanı sıra, toplumun daha yoksul kesimleri arasında güven inşa etmek için sosyal yardım programlarını kullandı. Bu karışım, Türkiye’yi alışılmadık ama bir şekilde sürdürülebilir bir yörüngede tuttu. Rejim, güvenlik ve savunma gibi belirli bölümler için devlet fonlarını, ithal ikamesini ve seçici teşvikleri seferber etti. Aynı zamanda faiz oranlarını düşürdü ve inşaat gibi düşük teknolojili sektörlerde üretimi destekledi. Bu önlemler klasik iktisatçıları ve profesyonel uzmanları yabancılaştırırken, AKP’nin küçük ve orta ölçekli işletmeler, devlete ait yatırımcılar ve çalışanları üzerindeki denetimini sıkılaştırdı.
İkinci faktör jeopolitiktir. Hükümetin Türkiye’yi bir Büyük Güç ve Doğu ile Batı arasında bağımsız bir arabulucu olarak kurmayı amaçlayan dış politikası, ekonomik milliyetçiliğini tamamlıyor. Elbette gerçekte Türkiye, küresel güçlerin istikrarını değiştirecek maddi bir temelden yoksundur. Yine de Erdoğan destekçileri onu güçlü bir kilit aktör olarak sunuyor; en hayalperest ideologlar onu yaklaşmakta olan İslam imparatorluğunun peygamberi olarak görüyor. Bu, havasını korumasına ve özellikle AKP’nin sağcı tabanının meşruiyetini güçlendirmesine yardımcı oldu.
Rejimin gücünün üçüncü ayağı, sosyopolitik kapasitesi, yani kitle örgütlenmesi kapasitesidir. AKP’nin güçlü yerel örgütlenmeleri var; Parti ayrıca hayır kurumları, sendikalar, gençlik kulüpleri ve sendikalar gibi bir dizi sivil toplum kuruluşunu da bünyesinde barındırmaktadır. Ayrıca Milliyetçi paramiliter kanat, askeriye, yüksek öğrenim ve personel sınıfına ait Sünni mahallelerde kendine yer bulan sağcı Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) ile ittifakından da yararlanıyor. Bu kümeler, nüfus katmanlarına ekonomik sıkıntı zamanlarında bile bir güç, istikrar, güç ve maddi avantajlar duygusu sunar. Sadece Kürtlerin kitle örgütleri (Kürt olmayan bölgelerdeki sosyalist müttefikler tarafından desteklenen) bunlara karşılık gelmektedir. Ancak şimdiye kadar Kürt anomalisinin yaygınlığı, hem Türkleri hem de Kürtleri içeren bir karşı-hegemonik blok oluşumunu engelledi.
MUHALEFET NE SÖYLEDİ?
Bir yılı aşkın süredir Türkiye’deki seçim kampanyası, ülkenin karşı karşıya olduğu en acil sorunları gölgeledi veya şiddetlendirdi. Ana muhalefet, Altı Masa olarak bilinen laik ve merkez sağ partilerden oluşuyor. Partilere Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu partisi Cumhuriyet Halk Partisi’nden (CHP) Kemal Kılıçdaroğlu başkanlık ediyor. CHP 1960’larda sola yönelse de 1990’ların ortalarından itibaren hem ekonomi politikasında hem de Kürt sorununa yaklaşımında sağa kayıyor. Koalisyonun ikinci büyük partisi olan ve MHP’den kopan laik bir parti olan YETERLİ Parti, en az MHP kadar milliyetçi olmakla övünmekte ve siyasi şiddet kullanılmasına karşı çıkmaktadır. Koalisyonun küçük partilerinden ikisinin başında eski başbakan yardımcısı Ali Babacan ve eski başbakan Ahmet Davutoğlu bulunuyor. Küçük bir seçmen tabanına sahip olmalarına rağmen, muhalefetin gündemi üzerinde değerli bir etkiye sahip oldular.
Altı Tablo, seçim kampanyası sırasında Türkiye’nin son kırk yılda gerçekleştirdiği serbest piyasa reformlarının sosyal ve ekolojik etkilerini tartışmayı reddetti ve Batılı güçlere bağımlılığın maliyetini göz ardı etti (Erdoğan’ın Rusya’ya artan yakınlığıyla neredeyse değişmedi); Kürt sorunu konusunda ise çoğunlukla sessiz kaldı. Acil analiz ve dikkat gerektiren tüm bu yakıcı meseleleri geçiştirerek, sözde Türkiye’nin tüm dertlerine çare olacak büyük bir ‘restorasyon’ başlatacağının sözünü verdi. Bu programın en net kısımları, hukukun üstünlüğüne dönüş ve devlet kurumlarının yenilenerek Erdoğan’ın ‘evet beyler’ yerine uzman idarecilerin getirilmesi oldu.
Ancak muhalefetin zımni hedefi, ülkenin 2010 öncesi kalkınma stratejisine geri dönmek ve Batı ile yeniden olumlu ilişkiler kurmaktı. Babacan’ın AKP’nin önde gelen isimlerinden biri olduğu dönemde tasarladığı 2000’li yılların ekonomik modeli, hızlı özelleştirme, yabancı sermaye akımları ve artan kamu borcu üzerine kuruluydu. Kılıçdaroğlu, dağıtımla ilgili konuşmalarını muğlak sözlerle süslese de ülkeye ilk teklif buydu.
Dış politikası da aynı derecede zayıftı. Table of Six, ABD’nin Ortadoğu’daki hegemonyasının fiilen onaylanmasıyla öne çıkan Batı yanlısı ve Rusya karşıtı bir çizgi benimsemiştir. Bunu yaparken Türkiye’nin Irak ve Suriye’deki operasyonları gibi en acil bölgesel sorunları göz ardı etti. Kılıçdaroğlu, bu yönde sorular sorulduğunda, ordu gibi devlet kurumlarının tamamen bağımsız olduğunu öne sürdü; bu nedenle isimlerine kelimeler veremezlerdi. Aksine, Milliyetçi-İslamcı koalisyon, Batı karşıtı duyguları kışkırttı ve Türk etkisini dünya sahnesine yansıtma sözü verdi. Kampanyası, Osmanlı rönesansının milliyetçi hayallerini beslemeye dayanıyordu.
Muhalefet, yüksek enflasyon ve deprem dahil kötü devlet yönetiminin hükümete olan güveni sarsacağını umuyordu. Ama sonuçta bu bahislerdeki hayal kırıklığı ve hüsran, adayı görevde devirmeye yetmedi. Bunun için bağımsız ve halka hitap eden somut bir alternatif vizyona ihtiyaç vardı. Table of Six’in bu vizyonu yoktu. Aksaklığı ve ilham vermeyen programı kaderini belirledi.
MUHALEFET GÜNLERİ
Muhalefet tarafında bir başka çetrefilli sorun da Kürt hareketiydi. Kılıçdaroğlu’nun oyları olmadan kazanamayacağı aşikar olmasına rağmen Kürtler daha en başından Altı Masa’nın dışında bırakıldı. CHP ve müttefikleri, Erdoğan’ın Suriye ve Irak’taki askeri kampanyalarını desteklerken, birden fazla Kürt onları hâlâ ehven-i şer olarak görüyordu. Nitekim Kürt partisi YSP ve sosyalist müttefikleri, seçimlere birkaç hafta kala Kılıçdaroğlu’na desteklerini açıkladılar. Ancak Kürtlerle müzakereler muhalefette çatlaklar yarattı. (İYİ Parti Genel Başkanı Meral Akşener, YSP açıklaması öncesi Altı Masa’dan ayrıldı, birkaç gün sonra geri döndü.) İlk tur sonuçları açıklandığında ve Erdoğan’ın seçimin ilk varyantında 5 puan önde olduğu görüldü. , birçok yorumcu Kılıçdaroğlu’nun Kürtlerle yakınlaşmasının milliyetçi seçmeni soğutma çabalarına mal olduğunu söyledi. Nitekim veriler, birçok YETER Partisi seçmeninin milletvekilliği seçimlerinde partisini desteklediğini, ancak cumhurbaşkanlığı seçiminde Kılıçdaroğlu’nu desteklemeyi reddettiğini de gösteriyor.
Muhalefet daha sonra birinci tip seçim ile ikinci tip seçim arasındaki iki haftalık dönemde çok sağa kaydı; Bunu yaparken, bir şekilde Kürtleri kendi saflarında tutarken, Suriye muhalefetini ve Kürt muhalif seçmenleri kendilerine çekmeyi umuyorlardı. Bu strateji, eski MHP’li ve birinci sınıf cumhurbaşkanı adayı, radikal göçmen muhalefet adayı Sinan Ogan’a giden oyların yüzde 5’ini almak üzerine kuruluydu. Ogan’dan onay alamayan Kılıçdaroğlu, en üst düzey destekçisi Ümit Özdağ ile anlaşma imzaladı; Söz konusu anlaşma -Kılıçdaroğlu’nun sayısı 10 milyon- istenmeyen tüm göçmenlerin sınır dışı edilmesi ve Erdoğan’ın Kürt karşıtı politikalarının devamı anlamına geliyordu. Liberaller, bunun gerçek bir taahhütten çok bir seçim taktiği olduğunu savundu. Ancak, bu her durumda sonuçsuz kaldı. İkinci ilaçta aşırı sağ oyların sadece yarısı Kılıçdaroğlu’na gitti; Doğu ve güneydoğu illerinde seçimlere katılım oranının düştüğü düşünüldüğünde, çok ulusluluğa doğru atılan adımlar Kürtlerin ortasındaki seferberliği ortadan kaldırmış gibi görünüyordu.
Şimdi ana muhalefet, seçim yenilgisinden sonra artık sürdürülemez olan liberalizm ve kontrol edemediği milliyetçilik arasında sıkışıp kaldı. Birincisi, bir dizi aldatıcı beklenti ve umuda dayanmaktadır: Türkiye için AB üyeliği, Ortadoğu için Pax Americana ve ucuz krediye dayalı yerel bir ekonomik model. Türkiye’nin en müreffeh on yılı olan 2000’ler, Batı’dan gelen sıcak paraya, yüksek düzeyde kamu ve özel sektör borcuna dayanıyordu. Batı’daki faiz artışlarının ardından küresel para akışları önemli ölçüde yavaşlayınca bu model sürdürülemez hale geldi. AKP’nin 2010’lardaki milliyetçi dönüşü bu değişimlere bir tepkiydi. Savaş endüstrileri ve ithal ikameci politikaları, bir yanda Batı’ya, diğer yanda Kürtlere yönelik açık hakaretlerin maddi temelini oluşturdu. Ana akım muhalefetin milliyetçiliği, böylesi bir maddi temel olmadan kulağa boş geliyor. Seçimin ikinci versiyonundan önce, hükümetin Kürtçe telaffuza ayak uyduramadığını anladı ve Suriye düşmanlıklarından yararlanmaya çalıştı. Ancak bu saldırgan rejimin milliyetçi belgesi olmasaydı bu kumar asla başarıya ulaşamazdı. Aşırı sağ duyguları doğallaştırmaktan ve Erdoğancılığın ideolojik temellerini güçlendirmekten başka bir şey yapmadı.
NE YAPALIM?
Türkiye için soru şu: Geçmişten daha ileriye dönük, liberal ya da milliyetçi olmayan bir alternatif inşa etme umudu var mı? Erdoğan’ın üçüncü döneminde ihracata yönelik milliyetçiliği, ucuz emek sömürüsünün şiddetlenmesine bağlı olacaktır. Teorik olarak bu, tüm ana akım siyasi partiler tarafından uzun süredir görmezden gelinen alt sınıfların örgütlenmesi için bir fırsat yaratabilir. Erdoğan karşıtı güçler, hükümetin dışlayıcı politikalarını taklit etmek yerine, hem çalışanları hem de Kürtleri koalisyonlarına katmaya çalışabilirler. Milliyetçilik konusunda iktidardakileri yenemeyeceğini gören muhalefet, bunun yerine Kürt hareketini ‘kabul edilebilir’ siyaset alanına taşımayı amaçlayabilir. Şimdiye kadar Erdoğan’ın otoriter popülizmiyle mücadelede büyük ölçüde orta sınıflara, bürokratlara ve ‘uzmanlara’ bel bağladılar. 2023’teki tarihi yenilgi, daha geniş bir taban oluşturmak için geçerli herhangi bir muhalefetin gerekliliğine işaret ediyor.
*Bu yazı ilk olarak 31 Mayıs 2023 tarihinde Newleftreview.org’da “Erdoğan’ın Direnişi” başlığıyla yayınlanmıştır.
(Başlıklar tarafımızca eklenmiştir.)
